Fernando Txueka: «Elkanori buruzko kontu asko dago oraindik argitaratzeko»

Fernando Txueka (Getaria, 1954) ginekologoa da ofizioz, baina beste hainbat afizio ere baditu. Historia, esaterako, bizitza osoan izan duen pasioetako bat da, eta Joan Sebastian Elkanoren figura sakon aztertzera eraman du horrek. Nabigatzailearen arrastoen atzetik ibili da urte askoan agiritegi eta artxibo zaharretan, eta zaila da Elkanori buruz Txuekak baino gehiago dakienik aurkitzea.

Jendetza bildu zen ekainaren amaieran Elkanori buruz eman zenuen hitzaldia entzutera. Getariarrek Elkanoren inguruko jakin-mina duten seinale.

Bai, Elkanori buruz ezer ez dakitelako. Gure arbasoek aurrekoek esandakoari heltzen zioten, eta Elkanoren figura defendatu egin zuten. Herri memoriak ahoz aho gorde eta ekarri du gaur egun arte Elkanori buruz getariarrek jakin izan dutena. Gehiago edo gutxiago, lehorreratzea antzezterakoan, urteurrenetako ekitaldietan eta antzekoetan gehienok hartu izan dugu parte. Herritarrek ez dute ezer askorik jakin, baina Elkano figura garrantzitsua zela bazekiten. getariarrek; batez ere testuinguru historikoagatik, ez dute aukera askorik izan bere bizitza eta bidaiak zehatz ezagutzeko, baina hark egindakoak herriaren memorian igaro dira mendez mende.

Gerora, Jose Artetxeren lana izan zen erreferentzia. Duela 40 bat urte argitaratu zuen Elkanori buruzko biografia, eta oso sakona da. Berari zor zaizkio dakizkigun gauza asko eta asko.

Hala ere, Elkanok Getarian eskulturak, kalea eta sona badituen arren, herritarrek ez dute hari buruzko kontu askorik ezagutzen gaur egun ere.

Donostiarrek Okendo ezagutzen ez duten moduan. Edota Ordizian Urdanetari buruz askorik ez dakiten moduan. Getarian, Ordizian... herritar arruntak arrantzaleak edo nekazariak izan dira, eta herri memoriatik iritsi denari heldu diote. Nolabait, ez dute aukera askorik izan Elkanok, Urdanetak eta antzekoek egindakoa irakurtzeko eta aztertzeko. Baina ez da izan nabigatzaile horiek baztertu nahi izan dituztelako.

Udarako zabaldu den Elkanori buruzko erakusketak nolabait zor hori kitatu dezake, hein batean. Herriaren memoria berreskuratzeko eta jakin-mina asetzeko balio dezake behintzat.

Elkanori buruz dagoena gutxi da. Fondoak eta agiriak egon badaude, baina oso barreiatuta eta galduta. Ehunka eta ehunka dokumentu aztertu eta bildu ditut nik, baina oso sakabanatuta dago guztia. Horiek guztiak aztertu, landu, eta informazio asko atera daiteke oraindik. Elkanori buruzko kontu berri asko atera ditzakegu oraindik artxibo zaharretatik. Baina aurkitutako guztia laburtzea ez da gauza erraza. Bizitza osoan egindako dokumentazio lana baita. Elkanoren garaiko Getaria nolakoa zen aztertu eta hausnarketa historikoa egin dut oraintsu. Dena dokumentatuta dago, baina denbora behar da dena antolatzeko. Nik sintesi bat egin dut. Dokumentazio guztia hartu, eta nolabaiteko laburpena egiten ahalegindu, baina kontu asko dago oraindik argitaratzeko.

Zein artxibotan ibili zara batez ere?

Oso sakabanatuta daude Elkanori buruzko agiriak. Asko eta asko, gainera, artxibo pribatuetan. Getariako artxibo historikoari gertatu zitzaiona ere egundokoa da. Hura guztia galdu egin da, eta zaila da berreskuratzea. Leku askotan ibili naiz, eta saiatzen naiz ahal dena arakatzen, baina oso sakabanatuta dago dena.

Urte asko daramazu Elkanori buruzko kontuak eta agiriak biltzen. Zergatik halako miresmena nabigatzaile getariarrarekiko?

Elkanok bi ekarpen handi egin zituen. Batetik, mundua biribila zela demostratzea, garai hartan. Garapen nautiko handia izan zen Elkanoren aurkikuntza. Lorpen zientifiko garrantzitsua izan zen garai hartarako. Egundokoa. Hori da lorpen handiena. Bigarren ekarpena, berriz, komertziala izan zen: espezie uharteetara joateko eta handik itzultzeko beste bide bat zabaltzea.

[ testua: Urola Kostako HITZA, 2008-07-13 ]